Indeks ekonomskih sloboda 2014

Objavljen je novi indeks ekonomskih sloboda Index of Economic Freedom (The Heritage Foundation) koji pokazuje parametre poput zaštite privatne svojine, nivo državne potrošnje, oporezivanja, regulacije i sl. u svijetu. Ideja koncepta ekonomskih sloboda je da široke ekonomske slobode pružaju više izbora pojedincima da alociraju resurse (dobra i rad) na tržištu i tako ostvare veće blagostanje za sebe i privrede u cjelini. Tačnije, mjere se poslovna sloboda, sloboda trgovine, fiskalna sloboda, državna potrošnja, monetarna sloboda, sloboda ulaganja, finansijska sloboda, imovinska prava, sloboda od korupcije i sloboda rada. Cilj je da se odredi stepen u kojem građani mogu slobodno (bez negativnih posljedica) koristi vlastite resurse, rad i zaradu. Ilustracije radi, što je državna potrošnja racionalnija poreskim obveznicima je bolje jer su manje oporezovani i slobodnije rapolažu novcem. Prema tome, država je uspješnija što su veće ekonomske slobode pojedinaca.

Promjene u vrijednostima pokazatelja ekonomskih sloboda najčeće se dovode u vezu sa širenjem tražnje za svojevrsnim luksuznim dobrom, ali i političkim slobodama zbog širenja demokratije i vladavine prava. Postoji mnogo naučnih članaka i dokaza koji dokazuju pozitivnu vezu između širine ekonomskih sloboda i rasta privrede. Poređenjem zemalja sa različitom širinom ekonomskih sloboda zaključuje se da veći nivo ekonomskih sloboda dugoročno podstiče privredni rast.

Zanimljivo je uporediti Bosnu i Hercegovinu sa drugim zemljama na Balkanu tokom posljednjih nekoliko godina. Izvještaj pokazuje, da je Bosna i Hercegovina ubjedljivo najgora u regionu što se tiče ekonomskih sloboda. 

 „Rezultat“ Bosne i Hercegovine je između Indonezije (58,5) i Nikaragve (58,4) odnosno Bosna i Hergegovina pripada grupi uglavnom ekonomski neslobodnih zemalja. Rezultat je 1,9 poena ispod svjetskog prosjeka, pet poena ispod prosjeka regije i 22,8 poena ispod prosjeka prvih deset zemalja koje se smatraju ekonomski slobodnima[1]. Podsjećanja radi, među prvih deset nisu SAD, Francuska, Švedska, Norveška, Njemačka niti Britanija. I površnim pregledom presjeka stanja u regionu primjetićete da Albanija bilježi ubjedljivo najveći rast tokom posljednje tri godine. Zapravo, ekonomski rast Albanije tokom posljednjih desetak godina iznosi i do šest odsto godišnje što je stavlja među najbrže rastućim ekonomijama u Evropi. Mnogima su ovakvi podaci začuđujući. Tim prije što je Albanije “nekad” bila “kraj svijeta”. Ipak, otkirvanje promjena u ekonomskom sistemu i institucijama u Albanije bilo bi od izuzetne koristi.

 Ovakve analize podsjećaju na predstavu "Stilske vježbe" Rejmona Kenoa. Predstava se sastoji od mnoštva varijacija sa istom centralnom temom tj. svaka varijacija opisuje isti događaj ali na potpuno različit način. Keno (1903-1976) je, u događaj iz jednog pariskog autobusa ispričao na 99 različitih načina. Okosnica jedne od priča bilo je jedno dugme, koje je "pobjeglo" sa kaputa jednog od putnika, u drugoj priči je to izgled jednog od putnika, u trećoj odnosi među njima... i svaka priča bila je jednako istinita. U skladu sa tim, svako može isti događaj ili izvještaj da doživi drugačije. Pogotovo ako ga poredi sa nekim drugim periodom. Zapravo, što više detalja uzmete u obzir dobijate više argumenata za afirmaciju ili negaciju određene tvrdnje. Prema tome, nekome su ovi podaci sjajni, drugima su očajni tako da i u tumačenju ovih pokazatelja treba imati jednu dozu fleksibilnosti. To i jesu analize - rastavljanje neke cjeline na njezine dijelove. Dijelovi se klasifikuju, istražuju, upoređuju i vrednuju. Kad sam počeo da šaljem analize na Bloomberg vidio sam da za vrijednost jedne jedine hartije zna da bude preko 100 različitih prognoza kretanja do kraja godine. 

Među teoretičarima postoji dilema da li ekonomske slobode prethode privrednom rastu[2] ili veće stope ekonomskog rasta vode širim ekonomskim slobodama[3]? Takođe, jedna grupa ekonomista vjeruje da obe serije podataka direktno zavise od “trećeg” faktora. Dakle, pitanje je da li je privredni rast posljedica više mogućnosti izbora za pojedinca ili je širenje tržišta rezultat ekonomskog rasta. Međutim, mislim da ćemo se svi saglasiti da ako želimo da ostvarimo ozbiljan ekonomski rast i razvoj, nužno je da poradimo na popravljanju rezultata iz oblasti vladavine prava, korupcije, ekonomskih sloboda... Ili, u duhu “Stilskih vježbi” – imamo izuzetno veliki prostor za napredak.

---

[1] Deset najslobodnijih zemalja svijeta su: Hong Kong (prosječna ocjena 90,1), Singapur (89,4), Australija (82), Švajcarska (81,6), Novi Zeland (81,2), Kanada (80,2), Čile (78,7), Mauricijus (76,5), Irska (76,2) i Danska (76,1).

[2] Heckelman je razložio ovaj indeks indeks i određenim testovima pokazao da su osam od deset elemenata IEF indeksa statistički značajni uzroci rasta, da je najznačajniji faktor dugoročno niska inflacija a da tri od osam „aktivnih faktora“ djeluju sa odloženim dejstvom od dvije ili tri godine. Šire vidi: Heckelman, C. Jac. Economic Freedom and Economic Growth: A Short-Run Causal Investigation. Journal of Applied Economics, may Vol. III, No.1. Buenos Aires: Universidad del CEMA, 2000. Dostupno na: http://www.cema.edu.ar/publicaciones/download/volume3/heckelman.pdf. Pristupljeno 16.1.2014.

[3] Do sličnih zaključaka su došli Farr, Lord i Wolfenbarger, ali oni u zaključku svog rada, ne odbacuju mogućnost da važi i obrnuta veza od pretpostavljene - od većeg nivoa dohotka ka širim slobodama. Šire vidi: Farr, W. Kenn, Lord A. Richard, Wolfenbarger J. Larry. Economic Freedom, Political Freedom and Economic Well-Being: A Causality Analysis. Washington: Cato Journal, Fall Vol. 18, No.2, Cato Institute, 1998. Dostupno na: http://econpapers.repec.org/article/ctojournl/v_3a18_3ay_3a1998_3ai_3a2_3ap_3a247-262.htm. Pristupljeno 16.1.2014.