Osiguravajuće kuće, investicioni fondovi i građani u RS još nisu prepoznali isplativost ulaganja u municipalne obveznice. Osim banjalučkog "Grawe osiguranja", koje je u obveznice uložilo oko 13 miliona KM, osiguravajuća društva gotovo da nisu kupovala obveznice.
Barijeru za ulaganje u obveznice predstavlja strah uzrokovan nespremnošću i nedovoljnom edukacijom učesnika na tržištu. Čak ni osiguravajuća društva nemaju zaposlene investicione menadžere koji bi analizirali mogućnosti ulaganja u obveznice.
Grad Banja Luka i opštine Laktaši, Gradiška, Šamac, Bijeljina, Kotor Varoš, Istočni Stari Grad, Srbac, Brod i Lopare su emitovali obveznice ukupne vrijednosti veće od 40 miliona KM po prosječnoj kamatnoj stopi većoj od 6 posto. Prag dozvoljenog zaduživanja opština iznosi 18 posto opštinskog budžeta tako da i u slučaju drastičnog smanjenja budžeta, otplata duga po obveznicama ne bi trebala biti ugrožena. Prema tome, ulagači su u prilici da ulaganjem u opštinske obveznice ostvare solidne prinose, a opštine mogu da dođu do sredstava pod povoljnijiim uslovima nego zaduživanjem kod banaka.
Ove emisije su uspjele najviše zahvaljujući Investiciono-razvojnoj banci RS, no sigurno da je daljim emisijama kvalitetnih opštinskih obveznica moguće privući strane investicione fondove i druge institucionalne investitore, a i oprezniji investitori će biti u prilici da se upoznaju sa funkcionisanjem tržišta kapitala.
Prije nekoliko godina na berzama u regionu ljudi su mahnito kupovali akcije raznih kompanija. Pri davanju kupovnih naloga jako malo računa su vodili o poslovanju kompanije čije akcije kupuju, ranijim prinosima i dividendama. Ohrabreni vijestima o dobicima poznanika na berzi, mnogi su se čak zadužili samo da bi što prije „ušli u voz”. Svakodnevno prateći rast cijena akcija povećavala se iluzija da su mudro uložili i tako svojim kupovinama sebi i svojim unucima obezbijedili bolju budućnost.
Međutim, vrlo brzo uslijedio je hladan tuš. Istovremeno sa neobuzdanim rastom cijena strani investitori, naslućujući krizu koja dolazi, počeli su da po jako dobrim cijenama prodaju svoje akcije. Sve veća ponuda akcija uticala je na smanjenje cijena. Posmatrajući kako se vrednost njihove imovine smanjuje, a bez ikakvih konsultacija sa stručnjacima, „novopečeni investitori” ishitreno su dokupljivali još akcija da bi spustili prosječnu cijenu po kojoj su kupovali akcije.
Usljed nadolazećih loših vijesti, novca i stranih investitora je nestajalo, optimizam je zamijenilo razočarenje i ubjeđenje da su mali ulagači prevareni jer su im skupo prodane bezvrijedne akcije. Na kraju, teška i nezahvalna pozicija postala je još gora spoznajom da za akcijama koje su u njihovom vlasništvu ne postoji tražnja čime je njihov novac bio ne samo zarobljen nego postao i bezvrijedan.
Istorija kretanja na berzi kaže da berza uvijek iznenadi. Zapravo, šanse za rast na berzi najveće su onda kad su svi pesimisti. Obično onda kada se očekuje rast, cijene akcija padnu i kada se očekuje propast, cijene se „iznenađujuće” oporave. Dobar dio ulagača koji je pretrpio gubitke nije više raspoložen da trguje na berzi. Međutim, kriza ima i drugu stranu. U martu prošle godine, kada su indeksi bili na istorijskim minimumima, postavljalo se pitanje koji normalan čovjek bi kupovao američke ili evropske akcije? Gledajući iz današnje perspektive pitamo se:”A koji normalan ne bi?”.
Kriza je uvijek bilo i biće. Za ulagače koji poznaju principe funkcionisanja tržišta kapitala i koji ne trče za silnom zaradom „preko noći“ kriza je često prilika za (do)kupovinu hartija od vrijednosti. Po prirodi stvari, upravo sada postoje akcije čija cijena je mnogo niža od njihove realne vrijednosti. Kao što su ranije mnoge akcije bilo daleko precijenjene, tako sada postoje akcije koje moraju biti podcijenjene. Kada većina učesnika na berzi uoči mogućnost za ostvarivanje profita, prilika za jeftinu kupovinu i skupu prodaju biće sve manje.
Vođeni ovom logikom, a poučeni iskustvom da treba ulagati u akcije kompanija za koje je studiozna analiza pokazala da imaju dugoročnu perspektivu sve više klijenata dolazi u brokerske kuće raspitujući se, osim za uobičajene brokerske usluge i za usluge investicionog savjetovanja. Drugim riječima, masa ulagača je prihvatila činjenicu da prosto nisu bili pripremljeni i edukovani za avanturu u koju su se upustili.
Upravo za ulagače koji nemaju mogućnosti ili znanja da aktivno prate i analiziraju kretanja na tržištu i promjene u poslovanju kompanija čijim hartijama se trguje na berzi, korisne su usluge investicionog savjetovanja.
Prema Zakonu o tržištu hartija od vrijednosti investicioni savjetnik (engl. investment adviser, investment consultant) je fizičko lice koje savjetuje pri investiranju u hartije od vrijednosti, pri njihovoj kupovini ili prodaji i ostvarivanju prava koja slijede iz vlasništva nad određenim hartija od vrijednosti. Pod poslovima investicionog savjetovanja smatraju se: obavještavanje klijenata o trenutnom stanju na tržištu i davanje savjeta u vezi sa kupovinom, odnosno prodajom određenih hartija od vrijednosti. To znači da osoba licencirana za ove poslove, za određenu nadoknadu, daje pravne ili finansijske savjete, obavlja tehničku ili fundamentalnu analizu i na bazi znanja, vještina i podataka koje posjeduje daje preporuku u vezi sa određenom hartijom. U preporuci, koju daje klijentu, investicioni savjetnik navodi cijenu po kojoj predlaže kupovinu ili prodaju određene hartije od vrijednosti pri tekućim uslovima na tržištu, s tim što konačnu odluku o cijeni, količini i tačnom momentu trgovine donosi klijent.
Investicioni savjetnik koristeći stečeno iskustvo, znanje i vještine analizira bilanse kompanija tokom različitih perioda te ih upoređuje sa bilansima konkurentskih kompanija te, imajući u vidu trenutne makro i mikroekonomske podatke, pravi razne projekcije poslovanja kompanija i daje prognoze kretanja cijena akcija. Stoga ne treba da čudi da, onda kada uvide značajne promjene na tržištu ili u poslovanju određene kompanije, investicioni savjetnici nerijetko mijenjaju svoje preporuke.
Investitori su i prije nekoliko godine imali mogućnosti da iskoriste znanje i iskustvo eksperata i na taj način realizuju znatne prinose na uloženi novac ili barem smanje rizik svojih ulaganja. Međutim, mali je broj onih koji su uistinu koristili usluge investicionih savjetnika.
Uslov da bi društva za poslovanje sa hartijama od vrijednosti obavljala poslove pružanja savjetodavnih usluga klijentima je da imaju neophodne dozvole koje izdaje Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske (KHOV RS) i zaposleno lice za licencom. Zvanje investicionog savjetnika se stiče nakon položenog ispita pred KHOV RS. Radi se o ispitu od četiri oblasti:
• Ekonomska analiza (poznavanje osnovnih metoda za analizu investicija u finansijske instrumente);
• Pravo i etika (razumjevanje osnovnih pravnih pojmova, te najvažnijih zakonskih propisa, podzakonskih akata, etičkih i profesionalnih standarda prakse na finansijskim tržištima u svijetu i kod nas);
• Analiza finansijskih instrumenata (analiza hartija od vrijednosti i njihovih derivata sa različitim prinosima i rokovima dospjeća) i
• Investicione strategije i portfolio menadžment (primjena investicionih strategija poslovanje investicionih fondova, penzionih fondova i osiguravajućih društava. )
Osnovni uslov za izlazak na ispit je visoka stručna sprema, poželjeno finansijskog smjera. Sticanje dozvole za obavljanje poslova investicionog savjetnika podrazumijeva najmanje godinu radnog iskustva na poslovima vezanim za trgovinu hartijama od vrijednosti. Međutim, za kvalitetno obavljanje poslova investicionog savjetovanja potrebne su i druge vještine. U konkursima za ove poslove se, uz zahtjevanje poznavanja metoda i tehnika za izračunavanje rizika i prinosa, obično navode uslovi kao što su sklonost timskom radu i istraživačkom radu, ali i samostalnost pri obavljanju određenih zadataka, preduzetnost i odgovornost, izražene vještine usmenog i pismenog komuniciranja, razvijene organizacione i analitičke sposobnosti, poznavanje rada na računaru (najmanje MS Office paket) i korištenje engleskog jezika.
Klijenti često poistovjećuju zvanja “investicioni savjetnik” i “investicioni menadžer”. Za razliku od investiciong savjetnika, investicioni menadžer na osnovu pismenog ugovora zaključenog sa klijentom preuzima na čuvanje i upravljanje portfolio hartija od vrijednosti klijenta u cjelini ili u jednom dijelu.
Sama materija za spremanje ispita za dobijanje zvanja investicioni menadžer je ista kao za već opisani ispit, s tim što se zahtjeva znanje iz još dvije oblasti: analize finansijskih izvještaja i korporativnih finansija. Analiza finansijskih izvještaja obuhvata racio analizu, analizu uticaja poreza na finansijske rezultate i analizu lizinga i vanbilansnih pozicija. Dio posvećen osnovama korporativnih finansija sastoji se od upravljanja aktivnom i pasivom, analize strukture kapitala, razmatranju odluka o investiranju kapitala i teorije i analize bilansa.
Većina ljudi, koji ranije nisu imali dodira sa berzanskim poslovima, ostaje nemalo iznenađena kada upozna brokera, investicionog savjetnika ili investicionog menadžera. Većinom se radi o mladim kadrovima, koji osim osnovnih studija imaju završen i magisterij. Ako se posmatraju svjetska tržišta kapitala i njihova tradicija uočava se da se poslovima berzanskih posrednika uglavnom bave “mlađi ljudi”, koji itekako vole svoj posao i jako dobro ga obavljaju. Praksa u svijetu je da poslove berzanskih posrednika rade ljudi koji ne nose teret starog načina poslovanja i odlučivanja. Osim toga, u posljednjih petnaestak godina, za razliku od njihovih starijih kolega koji se tokom svog radnog vijeka nisu susretali sa tržištem kapitala, ovi kadrovi imali su priliku da na fakultetima dobiju osnovna znanja o finansijskim tržištima, berzanskom poslovanju i korporativnim finansijama. Istina je da su tržišta kapitala u regionu mlada i još uvijek u razvoju, ali već postoji baza stručnjaka koja umije pratiti ekonomske cikluse i uspješno se nositi sa izazovima koje tržište postavlja pred njih.
Sa razvojem krize ponovo je aktuelna priča o potrebi povećanja kvaliteta finansijskih izveštaja i bolje primene međunarodnih računovodstvenih standarda u našim kompanijama. Većina naših privrednih društava redovno objavljuje finansijske izveštaje, ali na poboljšanju kvaliteta tih izveštaja treba još više raditi, jer kvalitetno izveštavanje je baza za privlačenje novih investitora i razvoj finansijskog tržišta.
Usled lošeg korporativnog upravljanja, krivog tumačenja računovodstvenih standarda, te slabe kontrole, finansijski izveštaji mnogih privrednih društava su jako nekvalitetni. Naime, male i novoosnovane kompanije su često u vlasništvu lica koja nemaju šira ekonomska znanja. Vlasnici takvih kompanija, skloni “računovodstvenoj gimnastici”, su tek u ovoj recesiji spoznali da gubitak prikazan u bilansu može uštedeti na plaćanju poreza, ali zbog takvog poteza će teško pribaviti sredstva za dalji rast i razvoj kompanije. Zbog toga, osim zakonskih podsticaja za poboljšanje stanja u ovoj oblasti, neophodno je više raditi na kontinuiranom edukovanju vlasnika i članova uprave kompanija, ali i potencijalnih investitora.
Upravo zbog nepostojanja adekvatne kontrole kvaliteta finansijskih izveštaja i prepuštanja selekcije kvalitetnih kompanija „tržištu“, naša privredna društva protraćila su godine tokom kojih su, uz kvalitetnije finansijsko izveštavanje, mogla obezbediti mnogo bolje uslove za finansiranje svog razvoja.
U Fokusu mi je prenesena izjava:
Upravo zbog toga što se emituju na kratak rok i za njih garantuje država, trezorski zapisi smatraju se vrlo sigurnim instrumentom te je prinos na njih praktično bez rizika, što za rezultat ima sigurne, ali ne mnogo visoke stope prinosa. Upis trezorskih zapisa vrši se na aukcijama na kojim se oni prodaju uz diskont, a cijena se mijenja pri kasnijim trgovinama, kaže Miloš Grujić, investicioni menadžer u DUIF "Advantis Capital Managment".
